АЗ ЖАРГАЛЫН ШИНЭ ТОМЬЁО

Хятад эдийн засгаа бол өсгөж чаддаг. Харин хуваарилалтын шударга ёсыг хангаж чаддаг уу? Боломжийн тэгш байдлыг хангах болон монополийн эсрэг авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээгээр дутагдаад байгаа  хуваарилалтын шударга ёсыг тогтоож чадна хэмээн үзэж байгаа юм.

Хятад улс 1978 онд нээлттэй байдал ба шинэчлэлийн бодлогыг хэрэгжүүлж эхэлснээс  хойш дэлхийд  өөр хаана ч байхгүй эдийн засгийн өндөр өсөлтийнхөө ачаар гашуун ядуурлаас дундаас дээгүүр орлоготой орнуудын түвшин рүү суга дэвшиж чадлаа. Харин өнгөрсөн 50 жилийн өндөр хурдтай хөгжил нь хуваарилалтын ноцтой асуудлыг дагуулсан юм. Орлогын зөрүү улам бүр нэмэгдэж бүс нутгууд болон хот ба хөдөө хоорондын хөгжлийн зөрүүтэй байдал ч мөн нэмэгдсэн. Мөн төрийн үйлчилгээ хүртэх, эдийн засгийн боломжоос хувь хүртэхэд ч томоохон зөрүүтэй байдал үүссэн. Эцсийн үр дагаварт нь оршин суугаа бүс нутаг, орлогын байдлаас хамааран сурч боловсрох боломж тэгш бус, харилцан адилгүй болсон. Иймээс Хятадын Коммунист Нам (ХКН) 2020 онд  “Нийтээрээ хангалуун амьдрах” уриаг албан ёсны зорилт болгон дэвшүүлсэн. Энэ зорилтын цаана эдийн засгийн үр өгөөж ба шударга ёс, өсөлт ба  шударга хуваарилалт хоорондын зохист тэнцвэрийг тогтоох эдийн засаг, нийгмийн бодлогын цогц арга хэмжээ агуулагдаж байгаа юм.

Өнгөрсөн 50 жилийн хөгжлийн өндөр хурдтай хөгжил нь  хуваарилалтын ноцтой асуудлыг дагуулсан.

Энэ хүсээгүй “дагалдах сөргө үр дагавар”-тай тэмцэхийн тулд  хятадын засгийн газар “Нийтээрээ хангалуун амьдрах” зорилтыг таван жилийн төлөвлөгөө ба 2035 он хүртэлх урт хугацааны хөгжлийн алсын хараандаа тусгаад байна. Энэ бодлогыг зөв эрэмбэлэхийн тулд хөгжлийн төрөл бүрийн үе шатуудыг нүднийхээ өмнүүр гүйлгэн  харах шаардлагатай болно.

1978 оны шинэчлэл хүртэл Хятад нь дээд зэргээр төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засагтай орон байлаа. Төр нөөцийн хуваарилалтын бараг бүх хүчин зүйлсийг тодорхойлдог байлаа. 1949 онд БНХАУ байгуулагдсан цагаас хойш засгийн газар нь хөрөнгийн хуримтлалыг дэмжихийн тулд цалинг зориудаар бага бөгөөд харьцангуй ижил түвшинд зориудаар барьдаг байлаа.  1952-1986 онд Хятад улс тэгш бус байдал хамгийн багатай орнуудын тоонд багтдаг байлаа.

Засгийн газар цалинг зориудаар бага байлгах нь аж үйлдвэржилтийг урагшлуулах шалгарсан арга гэж үздэг байлаа. Энэ бодлогын хэрэгжилт нь бүтээмжийг дээшлүүлэх урам зоригийг мохоож эдийн засгийн үр өгөөжийг бууруулж байлаа. Үр дагаварт нь: 1978 онд Хятадын нэг хүнд ногдох орлого 156-хан доллартай тэнцэж байсан нь дэлхийн улс орнуудаас сүүл мушгисан үзүүлэлт байлаа. 1978 оны байдлаар тус улсад 770 сая ядуус амьдарч байжээ. Ядуурлын коефициент нь 97.5%-тай тэнцэж байлаа. 1978 оны байдлаар засгийн газар нь төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгийн бүтээмжийн чадамж сул, санхүүгийн ноцтой хүндрэлийн эсрэг зоримог арга хэмжээ авч бодлогынхоо чиг хандлагыг эрс өөрчлөн эдийн засгийн шинэчлэл ба улс орныг либералчлах арга хэмжээг авч хэрэгжүүлсэн. Засгийн газар эдийн засгийн үр өгөөжийг дээшлүүлэх нь хамгийн чухал зорилт хэмээн зарлаад нөөцийн хуваарилалтыг зах зээлийн хүчнүүдэд даатган орхисон юм. Зуун солигдох шилжих үед зах зээлийн эдийн засагт шилжих шилжилт бүрэн төгссөн. Энэ үйл явцын нэгэн хэсэг нь Хятад улс Дэлхийн Худалдааны Байгууллагад (ДХБ)-д гишүүнээр элссэн явдал бөгөөд энэ гишүүнчлэл нь Хятадыг дэлхийн эдийн засагт нэгтгэх үйл явцыг хурдасгасан юм.

Зах зээлийн либералчилал   нь бүтээмжийг дээшлүүлэх урам зоригийг өдөөсөн шинэ чиг хандлагыг идэвхжүүлж улмаар өсөлтийг асар хурдацтай нэмэгдүүлэв. Гэхдээ хөгжлийн тухайн үе шатанд зөвхөн орлогыг дээшлүүлэхэд чиглэсэн бодлого хэрэгжүүлж байгаагүй. Үүнээс болоод хот, хөдөөгийн орлогын  орлогын ялгаа улам нэмэгдэж 1978 онд 155 доллар байсан хот хөдөөгийн орлогын ялгаа  2015 онд 3 375 ам доллар болж өссөн нь хуваарилалтын ноцтой асуудал үүссэнийг нотлох нэгэн шалгуур үзүүлэлт юм.

Ядуурлыг намжаах зорилт нь  ХКН-ын дотоодод болон төрийн  бүх түвшинд нэгдсэн зөвшилцлийн хэмжээнд хүрсэн юм.

Шинэ эринд (тус улс өдгөө ч энэ шинэ эриндээ байсаар байгаа байгаа), хуваарилалтын асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд улс төрийн тодорхой арга хэмжээнүүдийг авч хэрэгжүүлсээр байна. Эдгээр арга хэмжээг багцаагаар хоёр үе шатад хувааж болох юм. Эхний үе шат туйлын ядуурлыг арилгахад чиглэгдэж байсан бол хоёрдох үе шат “нийтээрээ хангалуун амьдрах” зорилтыг хэрэгжүүлэхэд чиглэгдэж байна.

Си Жиньпин ХКН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргаар сонгогдсоныхоо дараагаар Хунан мужийн баруун хэсэгт айлчлахдаа “зорилтод нийцсэн ядуурлын эсрэг тэмцэл”-ийн  санааг анх дэвшүүлсэн. Энэ айлчлалаас хойш ядуурлыг намжаах нь ХКН-ын дотоодод болон төрийн бүх түвшинд нэгдсэн зөвшилцлийн хэмжээнд хүрсэн юм. Хөдөө орон нутгийн дэд бүтцийг сайжруулах, хөдөө орон нутагт хөдөлмөр эрхлэлтийн олон талт тогтвортой  идэвх санаачилгыг хэрэгжүүлэхэд ихээхэн хэмжээний төсөв хөрөнгө зарцуулсан. Зорилтот дэмжлэг, намын боловсон хүчнийг хөдөө тосгонд шилжүүлэн ажиллуулах болон бусад олон арга хэмжээ хэрэгжүүлсний ачаар  долоон жилийн дотор анхаарал татсан үр дүнд хүрчээ.  2020 оны эцсээр хятадын хөдөөгийн хамгийн ядуу 832 тойрогт ядуурлыг арилгаж хятадын өөрийнх нь шалгуур үзүүлэлтээр туйлын ядуурлыг бараг бүрмөсөн ялжээ.

Ийнхүү туйлын ядуурлыг ялснаар Хятад улс “Нийтээрээ хангалуун амьдрах”, хуваарилалтын тэгш бус байдлыг бууруулах зорилт бүхий хөгжлийн хоёрдох үе шатны тогтвортой сууриа бүрдүүлж чадсан юм. Хэдийгээр “Нийтээрээ хангалуун амьдрах” гэж юуг хэлээд байгаа нь тодорхой биш ч гэлээ олноороо батлагдсан стратегийн баримт бичгүүдийг судлахад энэ нь үр дүнгийн тэгш байдлыг бус харин “боломжийн тэгш байдал”-ыг хангана гэсэн санаа юм.

ХКН-ын баримт бичигт “Засгийн газрын нэн тэргүүний зорилт нь ард түмнийг илүү баян болгоход оршино” гэж тодорхойлсон байдаг. Иймээс 2015 онд хуралдсан үндэсний конгрессоос “Бүх хүмүүсийг хангалуун амьдруулах зорилтыг алхам алхмаар хэрэгжүүлэх” зорилт нь намаас дэвшүүлсэн зорилтуудыг ач холбогдлоор нь эрэмбэлсэн жагсаалтад  дээгүүр байр эзэлсэн бөгөөд хятадын онцлогтой социализмд нийтээрээ хангалуун амьдрах нь үндсэн зарчим, хятадын онцлогтой социализмыг байгуулах шийдвэрлэх нөхцөл нь байх болно хэмээн онцлон тэмдэглэжээ.

Си Жиньпин 2021 онд  ХКН үүсгэн байгуулагдсаны 100 жилийн ойн барын арга хэмжээн дээр хэлсэн үгэндээ “Нийтээрээ хангалуун амьдрах  зорилтыг хэрэгжүүлэх нь зөвхөн эдийн засгийн асуудал биш харин намаас байгуулагдсан засгийн газрын ерөнхий зарчмуудаас урган гарсан улс төрийн чухал зорилт мөн” хэмээн хүч нэмсэн юм. ХКН-ын бичиг баримтуудаас харахад нам Хятад орныг шинэчлэхээр эрс шийдсэн нь харагдаж байна. Хятад оронд “Нийтээрээ хангалуун амьдрах” зорилтыг хэрэгжүүлэх, өндөрт өргөх улс төрийн түмэн шалтгаан бий. Өсөн нэмэгдсээр байгаа орлогын тэгш бус байдал ба үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ нь залуу үеийг нийгмийн байр сууриа дээшлүүлэх, хүн амын бага орлоготой бүлгийн өсөн дэвжихэд саад тотгор учруулж байна. Энэ нь нийгмийн тогтвортой байдалд хүргэх эрсдэлтэй: Сүүлийн үед нийгмийн тодорхой бүлгүүдийн айлтгал, өргөх бичиг өргөх, хурал цуглааны тоо эрс нэмэгдэж байгаа нь улс төрийн тогтвортой байдалд аюул учруулж болзошгүй юм.

Өсөн нэмэгдсээр байгаа орлогын тэгш бус байдал ба үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ нь нийгмийн тогтворгүй байдалд хүргэдэг.

Улс төрийн хүчин зүйлсийн зэрэгцээ эдгээр арга хэмжээнүүдийн цаана эдийн засгийг идэвхжүүлэх зорилт агуулагдаж  байхыг үгүйсгэхгүй. Худалдааны бодлогын талбар дээр АНУ, Хятадын хооронд сүүлийн үед  гарч буй сөргөлдөөн эдгээр орнууд хоорондын геополитикийн зөрчил улам хурцдаж байгааг харуулж байна.  Энэ сөргөлдөөнд Хятад улс “Хоёр цусны эргэлттэй бодлого” хэмээн нэрлээд буй худалдааны бодлогод шилжих замаар хариу барьж байна. “Хоёр цусны эргэлттэй бодлого” нь дэлхийн худалдаанд нээлттэй бодлого хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ дотоодын эрэлтийг дэмжих бодлого хэрэгжүүлэх замаар хоёр талт худалдаанаас хараат байдлаа бууруулахад чиглэгдэж байгаа юм. Өсөн нэмэгдсээр байгаа  тэгш бус байдал, хэрэглээг эрхэмлэх дундаж түвшнийг бууруулж улмаар дотоодын эрэлт алсуур  эдийн засгийн өсөлтийг удаашруулж болзошгүй юм.

“Нийтээрээ хангалуун амьдрах” зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд авч хэрэгжүүлж буй улс төрийн арга хэмжээнүүд нь засгийн газар нийгмийн шударга ёсыг нь тогтоохын төлөө байна гэдгийг харуулж Хятадыг шинэчлэхийн төлөө гаргаж буй идэвх зүтгэлд тусгалаа олж байна. Үүний цаана  “Нөөцийн хуваарилалтын шийдвэрлэх үүргийг зах зээлд даатгах бөгөөд зайлшгүй шаардлага гарсан үед л төр хөндлөнгөөс оролцоно” гэдэг үндсэн санааг агуулж байгаа бөгөөд хойшид  энэ хэвээрээ байх болно.

Үр дүнгийн бус боломжийн тэгш байдлыг бүрдүүлэх зорилтын хүрээнд  хүн бүрийн заавал сургуульд сургах үүргийг хэрэгжүүлэхийн тулд  бусад бүс нутгуудаас хөгжлөөрөө хоцрогдож яваа бүс нутгуудад их хэмжээний төсвийн туслалцаа үзүүлж зөвхөн мөнгөтэй хүмүүс хүртдэг сургуулиас гадуур сургалтын саналуудыг хязгаарлах, зах зээлийн эрэлтэд нийцсэн боловсон хүчин бэлтгэдэг дээд сургуулиуд, жижиг дунд компаниудын судалгаа- хөгжлийн үйл ажиллагаа ба мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүд, мэргэжил дээшлүүлэх сургалтын төвүүдийн дэд бүтцийг сайжруулахад төрөөс татаас олгох зэрэг арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх болно. Зах зээлүүдийн үр өгөөжийг дээшлүүлэхийн тулд төрийн зүгээс хийх экс-пост засварууд нь DiDi, WeChat, Beituan, Alibaba зэрэг интернэт платформуудын монополь эрх мэдлийг хязгаарлахад чиглэгдсэн арга хэмжээнүүд байх болно.

“Нийтээрээ хангалуун амьдрах” төсөл нь өргөн хүрээг хамарсан нийгмийн туршилт бөгөөд авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнүүд ямар үр дүнд хүрэхийг хүлээх л үлдээд байна.

Товчоор хэлэхэд: “Нийтээрээ хангалуун амьдрах” төсөл нь юуны өмнө үр өгөөж, шударга ёс, өсөлт, шударга хуваарилалт хоорондын тэнцвэрийг хангахад  чиглэгдэж байгаа бөгөөд тэнцвэрт байдлыг хангаснаар эдийн засгийн хөгжлийн үр жимсийг нийт нийгэмд тэгш хүртээх зорилготой юм. Эдийн засаг-нийгмийн бодлогын цогц арга хэмжээнүүд нь юуны өмнө үр дүнгийн бус боломжийн тэгш байдлыг хангах, зах зээлийн экс-пост засваруудыг хамгийн доод хэмжээнд хүртэл бууруулах жигд өсөлтийн загварыг бий болгоход чиглэгдэж байгаа юм. Энэ бол өргөн хүрээг хамарсан нийгмийн туршилт бөгөөд өдгөө авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнүүд ямар үр дүнд хүрэхийг харан байж л больё.