Дараа дараагийн вирус биднийг отсоор байна.

Та зэрлэг Ан амьтан ба онгон зэлүүд газар нутгийг хамгаалах нийгэмлэгт ажилладаг. Танай нийгэмлэг дэлхий дахинд зэрлэг амьтдын амгалан тайван амьдрах орчин нөхцөл болон онгон зэлүүд газар нутгийг хамгаалах үйл ажиллагаа явуулдаг. Та Ковид-19 цар тахлаас өмнө вирусийн гаралтай цар тахлын аюулаас сэрэмжлүүлж байсан. Та амьтдын ертөнц болон Ковид-19 цар тахал хоорондоо ямар хамааралтай гэж үзэж байна?

Бид Ковид-19 төдийгүй олон өвчин зоонозын буюу амьтдаас хүнд халдварладаг өвчин байдгийг мартаж болохгүй. Хүн төрөлхтөн бид цэнхэр гаригаа бусад олон сая төрөл зүйлийн амьтадтай хуваалцдаг. Бидний нэгэн адил бусад төрөл зүйл бүгд вирус тээх боломжтой. Эдүгээ зоонозын өвчин үүсгэх чадвартай 700.000 орчим вирус байдаг гэж үздэг. Эдгээр вирус цаг тутам нэг амьтнаас нөгөөд, заримдаа хүнд дамжиж байдаг. Устах аюул бүхий ан амьтны төрөл зүйлийг хамгаалах ажлынхаа хүрээнд бид тэдний эрүүл мэндийг судалдаг. Хүний биед халдах вирусийн гаралтай өвчлөлийн бараг 3/4 амьтнаас гаралтай вирусээс үүссэн байдаг. Ирээдүйд тархаж болзошгүй дараа дараагийн цар тахлуудаас урьдчилан сэргийлэхэд хүн болон зэрлэг амьтдын хоорондоо шүргэлцэх -хүрэлцэх боломжтой цэгүүдийг анхааралдаа авах нь чухал юм.

Танай байгууллага саяхан нэгэн бодлогын баримт бичигт байгаль экологид хохирол учруулснаар цар тахал ба вирус тархах эрсдэл нэмэгдэж буйг онцолсон. Байгаль дэлхийтэйгээ харьцах бидний харьцаа болон улам бүр нэмэгдэж буй эрсдэл хоорондоо ямар хамааралтай гэж үзэж байна бэ?

Бид үүгээр ой болон экосистемийн унаган төрхийг хамгаалах явдал ямар чухал ач холбогдолтой болохыг ойлгуулахыг хүссэн юм. Хүмүүс бид шинэ газар нутгийг эзэмшиж, түүнийг судалж эхлэхдээ л тухайн газар нутагт орших олон төрөлтний хооронд тогтсон тэнцвэрт байдлыг бүхэлд нь алдагдуулдаг.

Тодорхой газар нутаг дээр эзлэх ойн хэмжээ багасаж, тэнд суурьших хүмүүсийн тоо нэмэгдэхийн хэрээр хүн ба амьтад хоорондоо тулгарах тоо нэмэгдэнэ. Өөрөөр хэлбэл, хүн ба амьтад хоорондоо тулгарах, шүргэлцэх магадлал тэр хэрээр эрс нэмэгддэг. Иймээс унаган төрхөөрөө байгаа ой болон бусад амьдрах орчны экосистемийг хамгаалах явдал тун чухал байдаг. Энэ нь зөвхөн байгаль хамгаалалд оруулж буй хувь нэмэр төдий зүйл бус, харин хүн ба амьтад хоорондоо тулгарах тоог бууруулах, цар тахал болон бусад халдварлах эрсдэлтэй өвчин үүсгэгчийг дамжуулахгүй байх магадлалыг нэмэгдүүлдэг болно.

Ковид-19-г огт тархаахгүй байхын тулд чухам юу хийх ёстой байсан бэ?

Арилжааны болон хүнсний зориулалтаар ан амьтан худалдах, хүнсэндээ хэрэглэх болон вирусийн гаралтай халдварт өвчний тархалт хоорондоо шууд хамааралтай. Асуудлын гол нь: бид энд ийнхүү ярилцаж байх хугацаанд хүмүүсийн хүнсэндээ хэрэглэж буй амьтдаар дамжиж олон төрлийн коронавирус эргэлтэд орж байгаа шүү дээ. Энэ олон вирусийн аль нь ч хүний биед халдах боломжтой. Үүний ард магадгүй "Ковид-22" эсвэл "Ковид-23" ч тархах аюул нуугдаж байж болох юм. Иймээс Дэлхийн амьтны төрөл зүйлийг хамгаалах сангаас хүнсний зориулалтаар ан амьтан (нэн ялангуяа жигүүртэн, хөхтөн амьтан) худалдаалахыг бүрэн зогсоох энэ төрлийн худалдаа хийдэг бүх захыг хаахыг зөвлөж байгаа. Эдүгээ хүчин төгөлдөр үйлчилж буй амьтдын худалдаа, ба амьтдын захын үйл ажиллагааг зохицуулдаг хууль, журам, олон улсын хэлэлцээрийн заалтуудыг хатуу чанд сахих хэрэгтэй. Гэхдээ энэ ч дангаараа хангалтгүй. Хэрэв бид Ковид-19 шиг цар тахлыг дахин тархаахгүй байхыг хүсэж буй бол шинэ парадигм боловсруулах хэрэгтэй. Бид хяналтын механизмаа бэхжүүлж, аль болохоор ойг огтлохгүй байх ёстой. Дээрээс нь бид мониторингоо сайжруулж ямар төрлийн вирус илүүтэй эргэлтэд орж буйг мэдэж, хүнсний хангамжийн сүлжээг аль болох цэвэрхэн байлгах хэрэгтэй.

Хятад, Вьетнам зэрэг улс зэрлэг амьтдын худалдаа, амьтны захын үйл ажиллагааг хориглох арга хэмжээ авч байна. Энэ нь дэлхий нийтээрээ биш гэхэд дэлхийн зарим хэсэгт коронавирусийн цар тахлаас сургамж авсан гэсэн үг үү?

Тийм, үүнд би итгэлтэй байна. Хятад улс Ковид-19-с өмнө амьтны захыг түр хугацаагаар хааж эхлээд байсныг бид зоримог шийдэл хэмээн үзэж, сайшааж байлаа.

Дараагийн нэг сайн мэдээ бол Хятад улс энэ хооронд зэрлэг амьтад худалдаалах олон захыг удаан хугацаагаар хаасан байна. Гэсэн хэдий ч энд тэнд онгорхой цоорхой байж л байгаа. Хятадын соёл уламжлал, ахуйн салшгүй хэсэг болох уламжлалт анагаах ухаан болон бусад салбартай холбоотой шийдэгдээгүй олон асуудал байсаар байна. Үүнийг тусад нь авч үзэх ёстой онцлог сэдэв юм. Вьетнам улс Хятадтай төсөөтэй арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхээ илэрхийлээд байна. Тухайлбал, тус улсын Ерөнхий сайд засгийн газар амьтны захуудыг хаах болно гэдгээ мэдэгдлээ. Бидэнд буй мэдээгээр бол энэхүү мэдэгдлийн дараагаар бодитой ажил хийгдээгүй байна. Гэхдээ ажил хэрэг болно гэдэгт бид итгэлтэй байна. Эрх барих дээд байгууллагын энэ мэдэгдэл маш чухал. Энэ бүс нутгийн бүх улс, жишээлбэл Индонез ижил төстэй арга хэмжээ авах талаар хэлэлцэж байна. Би өөр чухал зүйлийн талаар ярилцмаар байна. Манай байгууллагаас гаргасан мэдэгдэл болон хөтөлбөрийн зорилтод бид нэгэн чухал ялгааг гаргаж өгсөн. Бид "хүнсний хэрэгцээнд зориулж ан амьтдыг худалдаалах захууд"-ын талаар баримтлах бодлогын талаар ярилцсан юм. Бид ан амьтад орон нутгийн хүн амд чухал хэрэгцээтэйг ухамсарлаж байгаа. Учир нь ан амьтад нутгийн иргэдийн хувийн хэрэгцээ ба амьжиргааны суурь хэрэгцээнд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Бидэнд ил байгаа мэдээллээс үзвэл орон нутгийн хэрэгцээнд онгон байгальд амьдрах ан амьтдаас намнаж хэрэглэх үед вирус дамжих магадлал асар бага байдаг аж. Гагцхүү ан амьтдыг хүнсний хангамжийн сүлжээнд нийлүүлж хотуудын амьтны зах зээл дээр авчран худалдаалсан нөхцөлд л асуудал үүсдэг. Учир нь тэнд вирусийн тоо ноцтой хэмжээнд хүртэл өсдөг. Иймээс бид бүхэлд нь хориглох тухай ярихгүй байгаа. Бид онгон зэлүүд, ан амьтдад ойр нутагт амьдардаг хүмүүсийн амьдралын нөхцөлд сөрөг үр дагавар авчрахыг хүсэхгүй байна.

Таны сүүлд хэлсэн үгнээс миний сүүлчийн асуулт урган гарч байна. Та саяхан бичсэн нийтлэлдээ "ан амьтан болон төрөл зүйлийн хамгаалал" эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийн өрсөлдөгч биш хэмээн дүгнэсэн байсан. Ан амьтад, тэдгээрийн төрөл зүйлийн хамгаалал болон эдийн засаг, нийгмийн хөгжил хоорондын зохист харьцааг бид хэрхэн ойлговол зохилтой вэ?

Аливаа зүйлийг нэг бол хадгалах ёстой, үгүй бол ашиглах ёстой гэх эсрэг тэсрэг буруу ойлголт эрт дээр үеэс тогтсон байдаг. Бид одоо л байгаль эх бидэнд цэнгэг ус, цэвэр агаар, эрүүл хоол хүнс зэрэг олон сайн зүйлийг бэлдэж өгснийг ойлгож эхлээд байна. Бид бүгд байгаль дэлхийгээс хамааралтай. Зэлүүд хээр нутагт амьдардаг уу? эсвэл байгаль дэлхийг өдөр тутам бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний хэлбэрээр ашигладаг уу? гэдгээс үл хамаарч бид бүгдээрээ байгаль эхтэйгээ салшгүй холбоотой. Эко системийн үйлчилгээний олон төрөл зүйл зах зээлийн үнэлгээгүй байдгаас асуудал үүсдэг. Өөрөөр хэлбэл, байгалийн нөөц, ан амьтад мөхөж устана гэдгийг үл хайхарч үнэ өртөггүй, эдийн засгийн тооцоогүйгээр ашигласнаас асуудал үүсээд байгаа юм. Ойн унаган төрхийг алдагдуулж мод огтолсноор хүн ба ан амьтад хоорондоо тулгарах, шүргэлцэх огтлолцлын цэгүүд олшрохын хэрээр өвчин үүсгэгчид амьтнаас хүнд дамжих, цар тахал тархах эрсдэл нэмэгддэг. Үүнээс гадна шинжлэх ухаан бидэнд олон нотолгоог гаргаж өгөөд байна. Шинжлэх ухаан ургалт гүйцсэн ой нүүрстөрөгчийн давхар ислийг илүү хурдан урвалд оруулж барьж авдаг, үүгээрээ цаг уурын өөрчлөлтийн хурдыг сааруулдаг гэдгийг нотолсон. Энэхүү нийтлэг харилцан хамаарал байгаль эхийн үйлдвэрлэж буй нэмүү өртөг бөгөөд энэ хамаарал асар олон цар хүрээтэй. Гэтэл хүмүүс бид одоо л энэ харилцан хамаарлыг таньж эхлээд байна. Байгаль хамгаалал хүний амьдралын суурь хэрэгцээнд нөлөөлөхгүй, харин геополитикийн асуудлыг шийдвэрлэхэд тусалдаг. Бид ач холбогдлыг нь гүнээ ухамсарласны үндсэн дээр Африкийн Суданы Саахелийн бүсийн хамгааллыг сайжруулах тухай ярьж байгаа. Бид энэ бүсийг хариуцлагатай үйл ажиллагааны зангилаа цэг болгохыг зорьж байна. Байгаль хамгаалал, тэр дундаа энэ бүсийн хамгаалал тогтвортой нийгэм, олон нийтийг бүрдүүлснээр цагаачлах шаардлагагүй болж тус бүс нутагт амьдрагсдын дийлэнх нь цаг уурын өөрчлөлтийн сөрөг нөлөөн дор зовж зүдрэхгүй байх, улс төрийн зөрчил буурч Европ болон бусад тив рүү зорих дүрвэгсдийн тоог бууруулах болно. Хэрвээ хүн төрөлхтөн байгалийн унаган төрх, байгалийн тэнцвэрийг хадгалахад хөрөнгө оруулалт хийвэл тухайн орон нутагт амьдарч буй хүмүүсийн амьдралын чанар сайжирч бид аюулгүй байдал болон цагаачлалын асуудлыг илүүтэй шийдвэрлэж чадах юм.